Việt Nam: Khuyến Nghị Liệt Kê Vào Các Quốc Gia Cần Quan Tâm Đặc Biệt (CPC)

Báo Cáo Thường Niên: ỦY HỘI HOA KỲ VỀ TỰ DO TÔN GIÁO QUỐC TẾ

VIỆT NAM: KHUYẾN NGHỊ LIỆT KÊ VÀO CÁC QUỐC GIA CẦN QUAN TÂM ĐẶC BIỆT (CPC)

NHỮNG PHÁT GIÁC CHÍNH

Vào năm 2024, tình trạng tự do tôn giáo tại Việt Nam vẫn còn tồi tệ. Đảng Cộng sản Việt Nam và nhà cầm quyền ngày càng tìm cách quy định và kiểm soát các hoạt động tôn giáo thông qua các tổ chức tôn giáo do nhà nước bảo trợ. Nhà cầm quyền đã bắt giữ, giam cầm và tra tấn các thành viên và những người vận động cho các cộng đồng tôn giáo không được công nhận vốn tìm cách hoạt động độc lập khỏi sự kiểm soát của nhà nước.

Nhà cầm quyền Việt Nam tiếp tục sử dụng Luật Tín Ngưỡng và Tôn Giáo (LBR) năm 2018 cùng các nghị định thi hành để cai quản nghiêm ngặt các vấn đề tôn giáo. Vào tháng Ba, Nghị Định số 95/2023/NĐ-CP bắt đầu có hiệu lực, thay thế hai nghị định thi hành trước đó—Nghị Định 162 và nghị định xử phạt—vốn dĩ đã mang tính hạn chế và đàn áp, chẳng hạn như việc bắt buộc các nhóm tôn giáo phải báo cáo về sự thay đổi nhân sự và địa điểm cho nhà cầm quyền. Sắc luật mới này cho phép nhà cầm quyền đòi hỏi thêm các hồ sơ tài chánh từ các tổ chức tôn giáo và đình chỉ các sinh hoạt tôn giáo vì những “vi phạm nghiêm trọng” mơ hồ không được xác định rõ ràng.

Tính đến tháng Mười Hai, Danh Sách Nạn Nhân Tự Do Tôn Giáo hoặc Tín Ngưỡng (FoRB) của USCIRF bao gồm hơn 80 tù nhân mà nhà cầm quyền Việt Nam đã trừng phạt vì các hoạt động tôn giáo hoặc vận động tự do tôn giáo của họ. Vào tháng Ba, nhà cầm quyền đã kết án Y Krec Bya, một nhà truyền giáo Tin Lành người Thượng thuộc Giáo Hội Tin Lành Đấng Christ Tây Nguyên (CHECC) độc lập, 13 năm tù giam. Vào tháng Tư, nhà cầm quyền đã áp đặt thêm cáo buộc đối với ông Lê Tùng Vân, vị trưởng lão 92 tuổi của Tịnh Thất Bồng Lai (Peng Lei House) độc lập, người đang thụ án treo vì cáo buộc “lợi dụng các quyền tự do dân chủ” do tuổi cao và sức yếu. Vào tháng Năm, một tòa án tại tỉnh Trà Vinh đã giữ nguyên bản án với các cáo buộc tương tự đối với hai nhà vận động tự do tôn giáo người Khmer Krom là Thạch Cương và Tô Hoàng Chương.

Các tín đồ Cơ Đốc Giáo người Thượng và người H’mong tại vùng Cao Nguyên Trung Phần và Tây Bắc vẫn thường bị đàn áp, bao gồm việc bị bắt giữ, giam cầm, tra tấn và cưỡng bách bỏ đạo. Giới chức địa phương đã thẳng tay đàn áp các sinh hoạt tôn giáo của người Thượng Tin Lành độc lập. Vào tháng Giêng, nhà cầm quyền đã kết án nhà vận động tự do tôn giáo Nay Y Blang hơn bốn năm tù giam vì các hoạt động và sự liên kết của ông với Giáo Hội CHECC không được công nhận. Vào tháng Ba, mục sư Y Bum Bya được phát hiện đã tử vong sau khi công an triệu tập ông lên làm việc, sau các báo cáo về việc ông bị đe dọa và đánh đập. Vào tháng Chín, giới chức Đắk Lắk đã bắt giữ nhà truyền giáo Y Thinh Nie vì nhiều lần từ chối gia nhập giáo hội do nhà nước kiểm soát, và họ đã tổ chức một buổi đấu tố công khai vào tháng Mười để gây áp lực buộc hơn 20 tín đồ Cơ Đốc Giáo người Thượng phải gia nhập giáo hội đã đăng ký. Những kẻ lạ mặt được cho là đã bắn hai mục sư người Thượng tại Đắk Lắk vì lãnh đạo giáo hội độc lập. Nhà cầm quyền cũng gây áp lực buộc chính phủ Thái Lan phải dẫn độ nhà vận động tự do tôn giáo người Thượng Y Quynh Bdap, người có thể đối diện với hình phạt nghiêm trọng nếu bị trả về Việt Nam.

Sự đàn áp của nhà cầm quyền đối với các nhóm Phật Giáo và Cao Đài không được công nhận cũng tiếp diễn trong suốt năm. Vào tháng Ba, công an quận Tam Bình đã phá hủy một phần chùa Đại Thọ sau khi bắt giữ sư trụ trì người Khmer Krom là Thạch Chanh Đa Ra cùng một tín đồ với cáo buộc “lợi dụng các quyền tự do dân chủ”. Vào tháng Mười Một, tòa án tỉnh Vĩnh Long đã giáng thêm các cáo buộc lên họ, trước khi kết án thêm các Phật Tử khác trong cùng vụ án. Vào tháng Sáu, công an đã bắt giữ ngắn hạn nhà sư Phật Giáo độc lập nổi tiếng Thích Minh Tuệ và các môn đồ tại tỉnh Thừa Thiên Huế. Vào tháng Tư, giới chức tỉnh An Giang đã cấm các tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo độc lập tổ chức lễ kỷ niệm ngày viên tịch của Đức Huỳnh Giáo Chủ. Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất độc lập tiếp tục đối diện với các trở ngại và sách nhiễu đối với các sinh hoạt tôn giáo của họ. Công an và các tín đồ của phái Cao Đài 1997 do nhà cầm quyền kiểm soát đã sách nhiễu các tín đồ Cao Đài độc lập, ngăn cản họ thăm viếng thánh thất, thực hành thờ phượng và lo liệu tang chế. Vào tháng Năm, công an đã thẩm vấn ông Trần Văn Đức sau cuộc gặp gỡ của ông vào tháng Tư với nhân viên lãnh sự Hoa Kỳ về việc các tín đồ Cao Đài độc lập đang bị sách nhiễu.

CÁC KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ HOA KỲ

Chỉ định Việt Nam là “quốc gia cần quan tâm đặc biệt,” hay CPC, vì can dự vào các vi phạm tự do tôn giáo có hệ thống, liên tục và nghiêm trọng, theo định nghĩa của Đạo Luật Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế (IRFA);

Đánh giá hiệp định ràng buộc Hoa Kỳ-Việt Nam năm 2005 để xác định xem sự thụt lùi về tự do tôn giáo của Việt Nam có vi phạm các điều khoản của hiệp định hay không, và thực hiện các hành động thích hợp như liên kết việc gỡ bỏ quy chế nền kinh tế phi thị trường của Việt Nam với những cải thiện thực chất về tự do tôn giáo;

Làm việc với nhà cầm quyền Việt Nam để sửa đổi Luật Tín Ngưỡng và Tôn Giáo năm 2018 và các nghị định thi hành nhằm phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, bao gồm việc làm cho thủ tục đăng ký trở nên đơn giản hơn và có tính tùy chọn; và

Tạo điều kiện tiếp cận không hạn chế cho các cơ quan và nhân viên Liên Hiệp Quốc (LHQ) tới Việt Nam, đặc biệt là vùng Cao Nguyên Trung Phần, để giám sát và điều tra các vi phạm tự do tôn giáo trước cuộc bỏ phiếu vào cuối năm 2025 về tư cách thành viên Hội Đồng Nhân Quyền LHQ nhiệm kỳ 2026.

Quốc Hội Hoa Kỳ nên:

Vận động cho những cải thiện về tự do tôn giáo tại Việt Nam, với trọng tâm là việc trả tự do cho các tù nhân tôn giáo (FoRB); và

Tái giới thiệu các nỗ lực lập pháp nhằm cải thiện tự do tôn giáo tại Việt Nam, chẳng hạn như Đạo Luật Nhân Quyền Việt Nam (H.R. 3122).

BỐI CẢNH

Việt Nam là một quốc gia đa dạng về tôn giáo với các số liệu nhân khẩu học thay đổi lớn tùy theo các ước tính khả dụng. Tính đến tháng Sáu, nhà cầm quyền đã công nhận chính thức 43 tổ chức tôn giáo và 16 tôn giáo. Các truyền thống tôn giáo có sự hiện diện đáng kể trong nước bao gồm Phật Giáo, Phật Giáo Hòa Hảo, Cao Đài, Thiên Chúa Giáo và Tin Lành. Hiến pháp Việt Nam thừa nhận rằng mọi tôn giáo đều bình đẳng trước pháp luật và nhà nước phải tôn trọng cũng như bảo vệ tự do tôn giáo. Tuy nhiên, trên thực tế, nhà cầm quyền hạn chế rộng rãi quyền tự do tôn giáo—đặc biệt là đối với các thành viên của các nhóm tôn giáo độc lập—thông qua Luật Tín Ngưỡng và Tôn Giáo 2018, các nghị định thi hành và các luật lệ khác.

Sự Đàn Áp Các Cộng Đồng Tôn Giáo Khác

Bất chấp sự nồng ấm gần đây trong quan hệ Vatican-Việt Nam, người Thiên Chúa Giáo Việt Nam vẫn tiếp tục đối diện với những thách thức nghiêm trọng đối với tự do tôn giáo của họ—bao gồm một tiền lệ lâu dài của nhà cầm quyền trong việc tước đoạt tài sản của Giáo Hội. Vào tháng Năm, giáo dân Giáo Xứ Thanh Hải tại tỉnh Bình Thuận đã phản đối kế hoạch của nhà cầm quyền xây dựng một trường học mới trên khu đất được cho là thuộc sở hữu của giáo xứ. Các tu sĩ Dòng Chúa Cứu Thế tại Hà Nội cũng lên tiếng phản đối dự án của nhà cầm quyền xây dựng bệnh viện mới trên đất của tu viện tại Giáo Xứ Thái Hà, nơi mà nhà cầm quyền thành phố đã tước đoạt hơn nửa thế kỷ trước.

Nhà cầm quyền cũng tiếp tục đàn áp các nhóm bị coi là tôn giáo “tà đạo, sai lạc, hoặc dị giáo”. Ví dụ, vào tháng Hai, nhà cầm quyền tỉnh Cao Bằng thông báo rằng họ đã loại bỏ các hoạt động của đạo Dương Văn Mình trên toàn tỉnh. Tương tự, nhà cầm quyền tỉnh Điện Biên cũng tuyên bố rằng họ đã loại bỏ hoàn toàn đạo Bà Cô Dợ, một nỗ lực mà nhà cầm quyền đã bắt đầu từ năm 2017.

Trách Nhiệm Quốc Tế

Vào tháng Giêng, nhà cầm quyền Việt Nam đã xét xử và kết án 100 cá nhân—phần lớn là người Thượng theo đạo Cơ Đốc—về các tội danh khủng bố để phản ứng lại các vụ tấn công đồn công an tại tỉnh Đắk Lắk vài tháng trước đó. Vào tháng Sáu, các Báo Cáo Viên Đặc Biệt của LHQ, bao gồm Báo Cáo Viên Đặc Biệt về Tự Do Tôn Giáo, đã gửi thư cho nhà cầm quyền Việt Nam để bày tỏ quan ngại về những vi phạm này và các vi phạm tự do tôn giáo khác, bao gồm việc hình sự hóa các lãnh đạo tôn giáo và việc thờ phượng, cũng như bắt bớ và giam giữ tùy tiện, tra tấn, và những cái chết không rõ nguyên nhân trong khi bị giam giữ, liên quan đến vụ tấn công Đắk Lắk năm 2023 và phiên tòa tập thể sau đó. Vào tháng Tám, các Báo Cáo Viên Đặc Biệt của LHQ cũng bày tỏ lo ngại về việc nhà cầm quyền “lạm dụng luật chống khủng bố một cách phân biệt đối xử” đối với các nhóm thiểu số người Thượng theo đạo Cơ Đốc.

Vào tháng Năm, Việt Nam đã trải qua chu kỳ thứ tư của Kiểm Điểm Định Kỳ Phổ Quát (UPR). Nhà cầm quyền Việt Nam đã chấp nhận 271 trong số 320 khuyến nghị nhưng bác bỏ các khuyến nghị then chốt về bảo vệ tự do tôn giáo, bao gồm việc chấm dứt cưỡng bách bỏ đạo và sửa đổi Luật Tín Ngưỡng và Tôn Giáo. Vào tháng Chín, các nhóm nhân quyền đã ra tuyên bố lên án việc nhà cầm quyền chấp nhận có chọn lọc các khuyến nghị UPR, lập luận rằng điều này chứng tỏ quyết tâm của nhà cầm quyền trong việc tiếp tục đàn áp các nhóm tôn giáo chưa đăng ký, các nhà bảo vệ nhân quyền và xã hội dân sự độc lập.

Chính Sách Chủ Yếu Của Hoa Kỳ

Vào tháng Tám, Thứ Trưởng Ngoại Giao Hoa Kỳ Phụ Trách An Ninh Dân Sự, Dân Chủ và Nhân Quyền khi đó là Uzra Zeya đã đến Hà Nội và gặp Thứ Trưởng Bộ Nội Vụ Vũ Chiến Thắng cùng Ban Tôn Giáo Chính Phủ để thảo luận về việc thúc đẩy tự do tôn giáo, cùng các vấn đề khác. Vào tháng Chín, Tổng Thống Joseph R. Biden đã hội kiến với Tổng Bí Thư Đảng Cộng Sản Tô Lâm tại Nữu Ước (New York), trong đó Tổng Thống Biden nhấn mạnh “cam kết của Hoa Kỳ đối với vai trò trung tâm của ASEAN và tôn trọng nhân quyền”.

Vào tháng Ba và tháng Chín, Dân Biểu Michelle Steel (Cộng hòa-CA) đã đưa ra các tuyên bố chỉ trích chính quyền Biden vì đã không chỉ định Việt Nam là CPC và thúc giục Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ tuân theo khuyến nghị nhất quán của USCIRF về CPC. Vào tháng Sáu, Thượng Nghị Sĩ Ben Cardin (Dân chủ-MD), chủ tịch Ủy Ban Đối Ngoại Thượng Viện, đã cùng ba thượng nghị sĩ Dân Chủ khác viết thư chung gửi Ngoại Trưởng Antony J. Blinken, thúc giục Bộ Ngoại Giao giải quyết tốt hơn các mối quan ngại ngày càng tăng về nhân quyền—bao gồm cụ thể là tự do tôn giáo—và tích hợp đầy đủ các ưu tiên nhân quyền vào mối quan hệ song phương Hoa Kỳ-Việt Nam.

Vào ngày 29 tháng 12 năm 2023, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ lần gần nhất đã đưa Việt Nam vào Danh Sách Theo Dõi Đặc Biệt theo đạo luật IRFA vì những vi phạm nghiêm trọng về tự do tôn giáo.

Liên Minh Vì Dân Chủ Cho Việt Nam
Ngày 10/12/2025
lmvdccvn@googlegroups.com

TÀI LIỆU VÀ HOẠT ĐỘNG USCIRF CHÍNH:

■ Báo Cáo Đặc Biệt: State-Controlled Religion and Religious Freedom in Vietnam
■ Báo Cáo Đặc Biệt: Revisiting the CPC Designation: Improving Accountability and Engaging Productively to Advance Religious Freedom Abroad
■ Frank R. Wolf Freedom of Religion or Belief Victims List và Phụ Lục 2