Một tấm hình mà ông Nguyễn Đạt (phải) khi ấy 19 tuổi đã chụp vào ngày 30/4/1975. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt/BBC)
Nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Đạt chia sẻ rằng những tấm hình ông chụp lại là vào “thời khắc giao thừa giữa hai chế độ”, như cách cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt từng nói “có hàng triệu người vui mà cũng có hàng triệu người buồn”.
Gần 50 năm trước, chàng thanh niên 19 tuổi Nguyễn Đạt (họ tên đầy đủ là Nguyễn Đình Đạt) sống trên đường Trương Minh Giảng, Sài Gòn, nay là đường Lê Văn Sỹ, quận 3, TP HCM.
Vào buổi sáng 30/4/1975, ông nghe tiếng người ồn ào, rồi khi chạy ra ban công, ông nhìn thấy hai lính phi công quân đội Việt Nam Cộng hòa (VNCH) nép dưới hiên nhà hàng xóm đang vội cởi bỏ đồng phục và họ được “người dân thảy cho cái áo, cái mền để che thân”. Ông hiểu rằng Sài Gòn đang sắp có một sự thay đổi lớn.
“Tôi chạy vào nhà lấy máy chụp hình và ào ra đường để trông chờ những khoảnh khắc trọng đại vì tôi mê chụp hình từ bé, từ năm 12 tuổi. Lúc đó tôi muốn lưu giữ tất cả những sự chuyển động, sự thay đổi và với tuổi 19 sức sống mãnh liệt, tôi cứ lao đi chụp. Tôi nghĩ nhờ vậy mà tôi mới chụp được bộ ảnh này,” ông Đạt chia sẻ với BBC News Tiếng Việt.
Sinh ra và lớn lên tại Sài Gòn, vào năm 1974, ông được cha mẹ cho theo học một lớp chuyên về chụp hình chân dung và phóng sự cũng như học tráng phim. Ông Đạt cho biết người thầy ông theo học là nhiếp ảnh gia quân đội VNCH – Trung tá Nguyễn Ngọc Hạnh. Ông Hạnh là tác giả của tấm hình Vá cờ nổi tiếng.
Với nhiệt huyết của tuổi đôi mươi, ông Đạt cầm theo hai chiếc máy chụp hình Nikon FTN 50mm và Leica M3 để chụp đoàn quân cộng sản đi qua góc đường Trương Minh Giảng nhà ông và rồi ông nhờ bạn lái xe hơi chạy khắp thành phố, qua Thủ Đức, Phú Nhuận, Bình Thạnh, Thị Nghè,… để ghi lại những hình ảnh mà ông cho là “chỉ thoáng qua trong phút chốc, không thể lấy lại được”.
Cách đây 50 năm, máy chụp hình là món hàng xa xỉ. Ông Đạt nói rằng chỉ có những người yêu nhiếp ảnh lắm và có điều kiện mới sở hữu máy chụp hình và thời điểm ôm máy đi chụp, ông cũng chỉ thấy một vài phóng viên nước ngoài tác nghiệp mà thôi.
“Tôi chụp được hình người lính VNCH với phục trang, súng ống đầy đủ di chuyển từ Bà Quẹo, Hóc Môn về hướng trung tâm thành phố. Sau đó là hình ảnh những người lính VNCH cởi áo, cởi quần, chỉ còn cái quần đùi nhưng cổ vẫn đeo thẻ bài đi ngang nhà tôi.
“Chừng chục phút sau là quân giải phóng tiến vào, đi ngang qua. Rất may là họ không lăm lăm chĩa súng gì cả. Khi mà tôi chụp những tấm hình đó cũng là lần đầu tiên tôi tận mắt thấy người lính cộng sản. Tôi cũng như mọi người, đều thấy ngạc nhiên. Họ đều ở độ tuổi 19, 20 như tôi,” nhiếp ảnh gia Nguyễn Đạt nhớ lại.
Dù nóng lòng chụp cho bằng được những tấm hình trong ngày tối hậu của cuộc chiến, ông Đạt nói rằng ông cũng nơm nớp lo sợ, vừa chụp vừa run.
“Khi chạy ra đường chụp thì tôi xé tờ giấy ghi hai chữ phóng viên in hoa lên rồi đeo trước ngực. Mới đầu tôi chụp được một hai tấm là chạy vội vào nhà núp. Khi ngồi trong xe hơi chạy khắp thành phố thì tôi đưa máy lên chụp rồi hạ ngay máy xuống vì quả thật lúc đó tình hình rối ren, hỗn loạn, đất nước đang vô chính phủ nên còn nhiều nguy hiểm.
“Thế nhưng vì niềm đam mê với nhiếp ảnh, vì tò mò, vì muốn thực hành những gì mình học và muốn có bộ ảnh cho chính mình, tôi liều mình ra đường và tôi rất mừng vì mình đã chụp lại được những giây phút quan trọng, không chỉ với tôi mà với lịch sử,” ông Đạt kể.
Trên đường ghi lại cảnh quân cộng sản tiến vào trung tâm, cảnh những lá cờ xanh đỏ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam được cắm trên những chiếc xe chạy băng băng trên đường phố, thì nhiếp ảnh gia Nguyễn Đạt cũng chứng kiến cảnh xe jeep bốc cháy, cảnh người chết được đắp chiếu trên đường.
“Ngày đó có triệu người vui, cũng có triệu người buồn. Tôi thấy hai thái cực rõ ràng, một số người đau buồn, lo lắng, sợ hãi cho con cái, tài sản. Một số khác thì vui mừng, hân hoan khi chiến thắng, làm chủ được tình hình.
“Còn tôi khi đó chỉ nghĩ là hòa bình rồi, hết chiến tranh rồi vì chiến tranh kéo dài, chết chóc, đau thương 20 năm trời rồi,” nhiếp ảnh gia Nguyễn Đạt bộc bạch.
Bộ ảnh về khoảnh khắc Sài Gòn ngày 30/4/1975 được hoàn thành với hơn 30 tấm. Tác giả giải thích rằng khi đó mỗi máy chụp hình chỉ còn chừng 20 kiểu nên ông vừa chụp, vừa đếm từng tấm một.
“Lúc tráng hình xong thì tôi dự định rằng 10 năm sau tôi sẽ công bố, nhưng 10 năm sau thì thấy thời điểm chưa thích hợp nên tôi tiếp tục chờ tới 20 năm, 25 năm, 30 năm… rồi tới tận 40 năm tôi mới đưa trên trang Facebook. Báo Thanh Niên liên hệ đầu tiên rồi các báo khác, đài truyền hình bắt đầu tìm đến phỏng vấn.”
Về lý do giữ lại bộ ảnh lâu như vậy, nhiếp ảnh gia Nguyễn Đạt giải thích rằng đơn giản là ông cảm thấy chưa thích hợp về mặt thời điểm, về an ninh quốc gia, về chính trị. Đến khi đất nước ổn định, phát triển rồi thì ông mới muốn công khai những tấm hình quý này để con cháu, thế hệ sau này thấy và hiểu được sự quý giá của hòa bình.
Đến nay, dù đã gần 70 tuổi, nhiếp ảnh gia Nguyễn Đạt vẫn nhớ rõ từng bức hình mình đã chụp ở đâu, thậm chí còn nhớ cả viên gạch nơi ông đứng đặt máy để bấm.
Sau ngày 30/4/1975, ông vào làm tài xế cho cơ quan nhà nước rồi vào chục năm sau, ông Đạt được cất nhắc lên trưởng phòng một công ty xuất nhập khẩu của nhà nước.
“Tôi có một cuộc sống nói chung là ổn định cho đến khi về hưu. Nói về cuộc chiến đó, thời gian qua thì tôi thấy cuộc chiến nào cũng đau thương mất mát hết, có bên thắng, bên thua nhưng điều tôi mong ước nhất là hòa bình,” ông Đạt nói.
Được sự đồng ý của tác giả, BBC đã xin đăng tải một số tấm trong bộ ảnh 30/4/1975 và giữ nguyên chú thích của tác giả:
9 giờ sáng ngày 30/4/1975, quân lính dù VNCH đóng tại Hóc Môn di chuyển về hướng trung tâm thành phố Sài Gòn. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
9 giờ sáng ngày 30/4/1975, lính dù VNCH từ trại Hoàng Hoa Thám-Tân Bình rút quân về hướng trung tâm Sài Gòn. Ảnh chụp trên đường Trương Minh Giảng, trước trường tiểu học Trương Minh Giảng, phía trong hẻm là trường Lê Bảo Tịnh. Xem ảnh mình lại nhớ người anh kế hơn mình một tuổi, anh trai mình cũng cởi bỏ quần áo lính “biệt động quân” từ Biên Hòa chạy về nhà tại Sài Gòn. Sau đó anh đi học cải tạo ba ngày rồi về quê vợ đi kinh tế mới. Anh mất ở tuổi 52, cả cuộc đời anh thật vất vả đáng thương. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
9 giờ sáng ngày 30/4/1975, khi hay tin quân giải phóng đã tiến vào Sài Gòn, người dân hoang mang lo sợ, tất cả những gì liên quan chế độ VNCH như hình ảnh, vật dụng, kỷ vật,… được ném bỏ hết ra đường. Một cảnh tượng càng làm cho mọi người hoang mang lo sợ nên củng vứt bỏ theo. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 10 giờ sáng ngày 30/4/1975. Quân giải phóng từ hướng Hóc Môn tiến vào trung tâm thành phố Sài Gòn đang đi ngang qua đường Trương Minh Giảng (Lê Văn Sỹ), quận 3. Phía trước các anh là các anh lính VNCH cởi áo đi trước. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 10 giờ sáng ngày 30/4/1975 trên đường Trương Minh Giảng (Lê Văn Sỹ). Những người lính VNCH cởi bỏ hết quân phục đang đi về hướng trung tâm thành phố. Những số phận con người trong thời chiến, nhưng tất cả đều cùng người Mẹ Việt Nam sinh ra. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
10 giờ 30 sáng ngày 30/4/1975, những người lính VNCH cởi áo lính nhưng còn đeo thẻ bài trên cổ đang di chuyển về hướng trung tâm sài Gòn. Tất cả đều là con của những người Mẹ Việt Nam sinh ra. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Người lính VNCH cuối cùng tôi thấy, vào khoảng 10 giờ 30 ngày 30/4/1975. Quân lính VNCH vứt bỏ quân trang súng đạn nhưng còn sót một anh lính hai tay cầm hai khẩu M16, vai đeo hai khẩu chống tăng M72 đi trên đường nhưng không biết về đâu? Các cụ già và người đi đường đều tập trung nhìn tôi cầm máy ảnh đứng giữa đường tác nghiệp phóng sự (trên người tôi lúc ấy dán chữ phóng viên thật to phía trước ngực và phía sau lưng). Chỉ vài phút sau, quân Giải phóng đi bộ tiến vào chỉ cách sau lưng anh lính này chừng 500m. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 11 giờ ngày 30/4/1975 trên đường Trương Minh Giảng (Lê Văn Sỹ ngày nay). Quân giải Phóng hướng từ Củ Chi tiến vào trung tâm thành phố. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 11 giờ ngày 30/4/1975, quân giải phóng tiến vào trung tâm Sài Gòn đi từ hướng miền Tây qua đường Trương Minh Giảng, nay là Lê Văn Sỹ, quận 3. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 11 giờ ngày 30/4/1975, biệt động thành xuất hiện đồng loạt, quần áo như người dân Sài Gòn nhưng trang bị súng AK và B40, P64. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Chia nhau điếu thuốc lá khi đã làm chủ tình hình, ảnh chụp vào lúc 12 giờ ngày 30/4/1975 tại ngã tư Hai Bà Trưng – Lý Chính Thắng, quận 1. Cuối đường Yên Đổ (Lý Chính Thắng) là Hai Bà Trưng, lúc ấy có chiếc tăng M113 đậu trước một ngôi nhà là tiệm phở Bình rất nổi tiếng cho tới nay, thấy rất đông người bu quanh nhưng không thấy có sự cố gì nên không chụp ảnh, bước tới vài chục mét thì chụp ảnh này. Sau đó tôi mới biết, tiệm phở Bình là “Trung tâm chỉ huy biệt động nội thành”, sau đó được gắn bảng di tích cách mạng cho đến nay. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Phía sau chiếc jeep là xác người chết đã được trùm chiếu vào khoảng 12 giờ ngày 30/4/1975 tại ngã tư Phú Nhuận, Sài Gòn. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Trên đường Võ Di Nguy, Phú Nhuận vào khoảng 12 giờ ngày 30/4/1975. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Chiếc nón cối của quân giải phóng tiến vào Sài Gòn ngày 30/4/1975. Chụp tại cầu Thị Nghè với dòng chữ: phất cao cờ quyết thắng, đánh mạnh, đánh nhanh, đánh chắc, táo bạo, thọc sâu vào sào huyệt địch sớm nhất, lập công cao nhất chào mừng 4 ngày kỷ niệm lớn 1/5; 7/5 và 19/5. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 14 giờ chiều ngày 30/4/1975 tại ngã tư Phú Nhuận. Chiếc xe tăng M48 của lính VNCH bỏ lại trên đường còn nguyên súng đạn trên xe, một số thanh niên và trẻ em tò mò leo lên nghịch phá. Trên đường xuất hiện những lá cờ Giải phóng xanh đỏ với sao vàng được gắn trên xe máy của hai người đàn ông đang di chuyển. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Khoảng 14 giờ ngày 30/4/1975, người dân tập trung vào khu vực Dinh Độc lập xem thời sự. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Dinh Độc Lập ngày 30/4/1975 lúc 14 giờ. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Những người lính giải phóng trên xa lộ Biên Hòa, đoạn gần Ngã tư Thủ Đức. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Ảnh chụp vào lúc 15 giờ ngày 30/4/1975 tại khu vực nhà máy xi măng Hà Tiên-Thủ Đức, ngay trạm thu phí xa lộ Hà Nội hiện nay. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Một chiếc xe Jeep chở các phóng viên nước ngoài đưa tin ngày 30/4 trên đường Hai Bà Trưng. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Buổi chiều ngày 1/5/1975 tại ngã tư Phan Thanh Giản (Điện Biên Phủ) và Trần Quốc Thảo. Hai anh bộ đội đi xe máy nhưng không biết sang số, xe cứ chồm lên rồi tắt máy, cứ loay hoay mãi, mọi người đứng nhìn chỉ chỏ lung tung. Anh ngồi sau móc súng ngắn nên cũng ngán không dám tới gần. (Nguồn hình ảnh: Nguyễn Đạt)
Be the first to comment