Lịch sử cho ta thấy điều gì vận hành được.
Làm ngơ trước nó không khiến hậu quả tự nhiên biến mất.
Có một chương trong lịch sử di dân Hoa kỳ mà ngày nay hầu như không ai còn nhắc tới, và chính chương ấy giải thích gần như toàn bộ những gì ta đang chứng kiến.
Suốt gần 150 năm, di dân vào nước Mỹ tuân theo một nguyên tắc không hề lay chuyển: đã đến đây thì phải tự nuôi lấy mình.
Từ giữa thế kỷ mười chín cho tới đầu thế kỷ hai mươi, việc nhập cảnh luôn có điều kiện. Người xin vào nước Mỹ buộc phải có người bảo trợ tư nhân, hoặc công việc chờ sẵn, hoặc cam kết tự lực sinh sống. Nếu ai đó thất bại và trở thành gánh nặng của nhà nước, người bảo trợ phải chịu trách nhiệm, chứ không phải người dân Mỹ lao động lương thiện. Trách nhiệm không bị ném vào những guồng máy vô danh của chính phủ; nó gắn chặt với cá nhân.
Đó không phải là tàn nhẫn.
Đó là kỷ cương.
Và nó vận hành hiệu quả.
Chính bà ngoại đã cùng mẹ tôi bước qua Ellis Island theo cách đó. Họ có người bảo trợ. Họ ở cùng thân nhân. Họ học ngôn ngữ. Họ đi làm. Họ đáp ứng đủ điều kiện. Tự lực không phải là tùy chọn. Đó là giá phải trả để được bước vào.
Đầu thế kỷ hai mươi mốt, công nghiệp Hoa kỳ cũng vận hành theo cùng một lô-gích ấy.
Các nhà sản xuất lớn hiểu rằng một quốc gia mạnh cần một lực lượng lao động được xây trên trách nhiệm và đóng góp. Những công ty như của Henry Ford tuyển công nhân từ hải ngoại để lấp đầy nhà máy, theo mô hình di dân dựa trên công việc, có lời mời rõ ràng, chứ không phải mở cửa vô hạn. Người lao động đặt chân tới Mỹ là có việc làm ngay ngày đầu, kỳ vọng rõ ràng và hòa nhập tức thì vào đời sống công nghiệp Mỹ.
Không có lưới an sinh nào thiếu trách nhiệm. Bạn làm việc. Bạn thích nghi. Bạn học tiếng. Bạn tham dự vào xã hội. Theo thời gian, gia đình sang theo, con cái sinh trưởng tại đây, và cả cộng đồng trở thành người Mỹ trọn vẹn, không phải bằng cưỡng bức, mà bằng sự tham gia.
Rồi hệ thống đổi hướng.
Từ đầu những thập niên 1990, Hoa kỳ chuyển sang mô hình tiếp nhận tị nạn tập thể. Các hàng rào cũ biến mất. Không còn trách nhiệm của người bảo trợ. Không còn đòi hỏi phải lao động. Không còn áp lực hòa nhập. Trách nhiệm âm thầm bị rút khỏi cá nhân và trút lên vai công chúng.
Chúng hoàn toàn có thể dự đoán.
So sánh những vùng di dân cũ dựa trên việc làm, như một số khu ở đông nam Michigan, với các vùng tiếp nhận mới tại trung tây thượng, như Minnesota, các con số nói rất rõ. Mức lệ thuộc trợ cấp công cộng cao gấp khoảng bốn lần ở nhóm sau.
Kết quả không hề bí ẩn.
Khoảng cách ấy không nằm ở nguồn gốc con người.
Nó nằm ở cách họ được đưa tới đây.
Nước Mỹ chưa bao giờ được dựng lên như một “nồi nấu chảy”.
Nồi nấu chảy phá hủy mọi thứ, biến chúng thành một khối vô danh. Nước Mỹ được xây dựng trên những nguyên tắc cốt lõi: tự do, trách nhiệm, pháp luật và căn tính công dân chung. Người mới đến được kỳ vọng tiếp nhận những nguyên tắc ấy, chứ không phải thay thế chúng. Hòa nhập không phải là áp bức — Đó là chất kết dính.
Chính vì vậy tôi không tin rằng những ai không sinh ra và lớn lên tại đây nên đi bầu hay nắm giữ chức vụ công, không phải vì phán xét, mà vì tính thực tế. Con người không thể hiểu điều mà họ chưa từng được hun đúc. Một trí óc được hình thành từ thuở lọt lòng trong các định chế Hoa kỳ nhìn đất nước này khác hẳn một trí óc được tạo nên ở nơi khác.
Nhưng đó không phải là loại trừ vĩnh viễn.
Khi con cái của di dân được sinh ra và nuôi dưỡng tại đây, học trong trường của chúng ta, và được định hình bởi đời sống Mỹ, chúng không còn là di dân nữa. Chúng là người Mỹ.
Sự thật mà ta cứ né tránh là như thế này:
Đây không phải là câu chuyện con người.
Đây là câu chuyện hệ thống.
Khi bạn gỡ bỏ trách nhiệm, bạn không tạo ra lòng trắc ẩn — bạn tạo ra hậu quả.
Chúng ta đã biết điều gì vận hành được.
Và chính chúng ta đã chọn vứt bỏ nó.
Chia sẻ sự thật, đừng kích độ phẫn nộ.
Nuôi dưỡng hy vọng, đừng gieo rắc nỗi sợ.
Michael McCune
Benson, AZ
Ngày 12/12/2025
Người dịch: Tashi Tenzin Dawa
Nguồn: https://www.facebook.com/michael.mccune.81/posts/26095288676724847
Be the first to comment