Tình Thơ Trên Phím Nhạc

Trước khi xuất hiện phong trào thơ mới, mọi thể thơ đều phải có vần điệu theo niêm luật bằng trắc, ai có giọng tốt đều có thể ngâm thơ, nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng ghi ngay trên tựa như Đoạn trường tân thanh, Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc, như vậy có thể nói thơ như một thể âm nhạc.

Còn về nhạc cũng tương tự, âm nhạc gồm nhiều nốt trầm bổng, ai biết nhạc lý đều có thể làm một bản nhạc theo một thể điệu nào đó (hành khúc, valse, bolero, …), vậy lời của một nhạc phẩm cũng chẳng khác nào một bài thơ, nên có thể nói nhạc sĩ tự thân cũng đã là thi sĩ, sự tương giao khắn khít này dễ thấy ở rất nhiều bài thơ được phổ nhạc.

Thông thường, nhạc sĩ thường đặt lời cho sáng tác theo nguồn cảm hứng riêng của mình, nhưng cũng không ít theo nhiều nguồn khác như từ:

– lịch sử: Nhà Việt Nam (Thẩm Oánh), Đêm Mê Linh (Văn Giảng), Hội Nghị Diên Hồng (Lưu Hữu Phước), Trên sông Bạch Đằng (Hoàng Quý) Hận Đồ Bàn (Xuân Tiên), …

– ca dao, sự tích, truyền thuyết như Nụ tầm xuân của Pham Duy, Sự tích trầu cau (Phan Huỳnh Điểu), Hòn vọng phu (Lê Thương), Thiếu phụ Nam Xương (Thẩm Oánh), Ai về sông Tương của Thông Đạt, …

– các địa danh quen thuộc (Hà nội, Huế, Sài gòn, …) như Hướng về Hà nội (Hoàng Dương), Nỗi lòng người đi (Anh Bằng), Sài gòn đẹp lắm của Y Vân, Sài gòn niềm nhớ không tên (Nguyễn Đình Toàn), Huế: Đêm tàn bến Ngự (Dương Thiệu Tước), Tiếng sông Hương (Phạm Đình Chương), Huế xưa (Anh Bằng), Chuyện một chiếc cầu đã gãy (Trầm Tử Thiêng), về Đà lạt: Ai lên xứ hoa đào (Hoàng Nguyên), Thành phố buồn (Lam Phương), …

– hoặc từ các gương hy sinh anh dũng như Huyền sử ca một người mang tên Quốc (phi công Phạm Phú quốc) của Phạm Duy, Trần Thiện Thanh: Người ở lại Charlie, (chiến sĩ nhảy dù Nguyễn Đình Bảo), Anh không chết đâu em (chiến sĩ mũ đỏ Nguyễn Văn Đương), Trịnh Công Sơn: Cho Một Người Nằm Xuống (phi công Lưu Kim Cương), …

Nhưng cũng có rất nhiều bài thơ được phổ nhạc, nguồn cảm hứng của thi sĩ thật phong phú đa dạng thể hiện mọi hiện thực xã hội (tình yêu, tình người, tình nước, …), với tâm hồn đồng điệu, nhiều nhạc sĩ dựa vào đó phổ nhạc, nhạc là phương tiện phổ biến rộng rãi trong đại chúng hơn thơ nên có thể nói nhạc sĩ giúp cho tên tuổi thi sĩ được thêm nhiều người biết đến, ngoại trừ một số thi sĩ vốn nổi tiếng trên văn đàn trước khi thơ của họ được phổ nhạc như Nguyễn Bính, Xuân Diệu, Lưu Trọng Lư, … điển hình là Nguyễn Nhược Pháp – một nhà thơ tài hoa nhưng mệnh bạc (mất năm 24 tuổi), tên tuổi Ông được nhiều người biết đến qua bài thơ dài Chùa Hương, Trần Văn Khê phổ nhạc theo đúng lời thơ với tên Đi chùa Hương, Trung Đức phổ theo ý thơ với nhan đề Em đi chùa Hương, nhạc phẩm sau được ưa chuộng hơn, có lẽ nhờ không quá câu nệ theo lời thơ.

Tuy nhiên, chuyện tình yêu là nguồn cảm hứng dồi dào muôn thuở của thi ca, từ những chuyện tình mộng mơ, lảng đảng, bâng quơ, thi vị, … tới những chuyện tình dang dở, trắc trở, chia lìa; với tâm hồn nhạy cảm, một bóng hồng thoáng hiện có thể làm đê mê người nghệ sĩ như Cô hái mơ của Nguyễn Bính – Phạm Duy phổ nhạc:

Thơ thẩn đường chiều một khách thơ,
Say nhìn xa rặng núi xanh lơ,
Khí trời lặng lẽ và trong trẻo,
Thấp thoáng rừng mơ cô hái mơ.

Hỡi cô con gái hái mơ già!
Cô chửa về ư? Đường thì xa,
Mà ánh trời hôm dần một tắt,
Hay cô ở lại về cùng ta?

hay Người hàng xóm cũng của Nguyễn Bính, Anh Bằng phổ nhạc với tên Bướm trắng:

Nhà nàng ở cạnh nhà tôi,
Cách nhau cái giậu mùng tơi xanh rờn.
Hai người sống giữa cô đơn,
Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi.
Giá đừng có giậu mùng tơi,
Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng.

Tôi chiêm bao rất nhẹ nhàng…
Có con bướm trắng thường sang bên này.
Bướm ơi! Bướm hãy vào đây!
Cho tôi hỏi nhỏ câu này chút thôi…

hoặc Chiều của Xuân Diệu, Phạm Duy phổ nhạc với tên Mộ khúc:

Hôm nay, trời nhẹ lên cao,
Tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn
Lá hồng rơi lặng ngõ thuôn,
Sương trinh rơi kín từ nguồn yêu thương.

Ngập ngừng của Hồ Dzếnh

Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé!
Tôi sẽ trách – cố nhiên! – nhưng rất nhẹ
Nếu trót đi, em hãy gắng quay về
Tình mất vui khi đã vẹn câu thề
Đời chỉ đẹp những khi còn dang dở.

Anh Bằng phổ nhạc với tựa Anh cứ hẹn, Trần Thiện Thanh chọn nhan đề Chuyện hẹn hò, vẫn giữ ý chánh nhưng thêm thắt nhiều câu ý nhị dễ lôi cuốn thính giả:

Hẹn chiều nay mà sao không thấy em
Gió hiu hiu lòng bỗng nghe lạnh thêm…

Chuyện tình yêu muôn đời kiếp đến nay
Nàng cứ quên hẹn hoài chàng cứ mong chờ ai.

Áo lụa Hà Đông của Nguyên Sa, Ngô Thụy Miên phổ nhạc

Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát
Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông
Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng
Thơ của anh vẫn còn nguyên lụa trắng…

Em chợt đến, chợt đi, anh vẫn biết
Trời chợt mưa, chợt nắng chẳng vì đâu
Nhưng sao đi mà không bảo gì nhau
Để anh gọi, tiếng thơ buồn vọng lại.

Nói đến Nguyên Sa là nói đến thơ lãng mạn trữ tình, nhờ đó mà tên tuổi Nguyên Sa vượt hẳn tiếng tăm Trần Bích Lan – một giáo sư môn triết được giới sinh viên ngưỡng mộ, một đặc điểm nữa là Nguyên Sa lại vốn hấp thụ văn hóa pháp từ nhỏ – học trường pháp ở Việt Nam, sang Pháp du học khi chưa có bằng Tú tài vào cuối thập niên 40 thế kỹ trước, tốt nghiệp Cử nhân ban triết tại Đại học nổi tiếng của Pháp (Sorbonne Paris) năm 1953, nhiều kỷ niệm gắn bó với Paris thể hiện qua bài thơ “Tiễn biệt”:

Người về đêm nay hay đêm mai
Người sắp đi chưa hay đi rồi
Muôn vị hành tinh rung nhè nhẹ
Hay ly rượu tàn run trên môi.

Nhưng người về đâu, người về đâu
Để nước sông Seine bỡ ngỡ chảy quanh cầu
Sao người không là vì sao nhỏ
Để cho tôi nhìn trong đêm thâu.

Song Ngọc phổ thành nhạc phẩm “Tiễn đưa”

và “Paris có gì lạ không em?” :

Paris có gì lạ không em?
Mai anh về giữa bến sông Seine
Anh về giữa một giòng sông trắng
Là áo sương mù hay áo em?

Em có đứng ở bên bờ sông?
Làm ơn che khuất nửa vừng trăng
Anh về có nương theo giòng nước
Anh sẽ tìm em trong bóng trăng.

Ngô Thụy Miên phổ thành bài hát cùng tên “Paris có gì lạ không em”

Thơ Nguyên Sa được phổ nhạc rất nhiều, ai nghe qua chắc khó quên một số lời như:

Không có anh lấy ai đưa em đi học về
Lấy ai viết thư cho em mang vào lớp học
Ai lau mắt cho em ngồi khóc
Ai đưa em đi chơi trong chiều mưa.

“Cần thiết” là tựa bài thơ, hai nhạc phẩm của Ngô Thụy Miên (Cần thiết) và Hoàng Thanh Tâm (Cần thiết) đều lấy cùng nhan đề này.

Hay:

Áo nàng vàng tôi về yêu hoa cúc…
Áo nàng xanh tôi mến lá sân trường
Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương
Tôi thay mực cho vừa màu áo tím….

Trong “Tuổi mười ba” – một bài thơ dài cả chục khổ, Ngô Thụy Miên chỉ giữ lại bốn khổ trong nhạc phẩm cùng tên “Tuổi mười ba”, các đoạn bỏ qua có đoạn bộc lộ tâm tình của nhà giáo:

Chân díu bước và mắt nhìn vương vướng
Nàng đến gần tôi chỉ dám… quay đi
Cả những giờ bên lớp học, trường thi
Tà áo khuất thì thầm: «chưa phải lúc…»

Trong nhạc phẩm “Màu kỷ niệm”, Phạm Đình Chương lấy cả ý thơ và lời thơ của Nguyên Sa:

Nhớ ngày nào tan trường về chung lối
Mắt thuyền sương, nghiêng nón ngất ngây đời
Lòng trao lòng cho tình vút lên khơi,
Cho ngon màu trìu mến ướt lên môi

Áo nàng vàng anh về yêu hoa cúc,
Áo nàng xanh anh mến lá sân trường.
Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương.
Anh pha mực cho vừa màu luyến thương.

Hoặc “Tháng sáu trời mưa”:

Tháng sáu trời mưa, trời mưa không ngớt
Trời không mưa anh cũng lạy trời mưa
Anh lạy trời mưa phong toả đường về
Và đêm ơi xin cứ dài vô tận.

Da em trắng anh chẳng cần ánh sáng
Tóc em mềm anh chẳng thiết mùa xuân
Trên cuộc đời sẽ chẳng có giai nhân
Vì anh gọi tên em là nhan sắc.

Bài thơ này được hai nhạc sĩ phổ nhạc: Ngô Thụy Miên chọn nhan đề “Tình khúc tháng sáu”, theo ý thơ hơn là theo sát lời thơ, Hoàng Thanh Tâm, giữ nguyên tựa “Tháng 6 trời mưa” và nguyên tác một số đoạn thơ.

Ngoài những mối tình chân, tình hờ, tình lỡ còn có cả mối tình ảo – có thi nhân sống trong mộng mơ, say đắm cả một bóng hồng hư ảo:

Chưa gặp em tôi vẫn nghĩ rằng
Có nàng thiếu nữ đẹp như trăng
Mắt xanh lả bóng dừa hoang dại
Âu yếm nhìn tôi không nói năng

Bài Tự tình dưới hoa của Đinh Hùng là nguồn cảm hứng cho Phạm Đình Chương tạo ra tuyệt phẩm Mộng dưới hoa, cái tài tình của Nhạc sĩ là phối hợp nhuần nhuyễn lời thơ lẫn ý thơ trong hai bài thơ Tự tình dưới hoa và Xuôi dòng mộng ảo:

Nếu bước chân ngà có mỏi
Xin em dựa sát lòng anh
Ta đi vào tận rừng xanh
Vớt cánh rong vàng bên suối

Vào lứa tuổi biết yêu chắc thư sinh nào cũng thầm ôm ấp một bóng hồng, tâm lý này thể hiện trong bài thơ Ngày xưa Hoàng thị của Phạm Thiên Thư.

Em tan trường về
Đường mưa nho nhỏ
Chim non giấu mỏ
Dưới cội hoa vàng

Em tan trường về
Cuối đường mây đỏ
Anh tìm theo Ngọ
Dáng lau lách buồn

Tay nụ hoa thuôn
Vương bờ tóc suối
Tìm lời mở nói
Lòng sao ngập ngừng

Với lời tô vẽ thêm (tóc dài tà áo vờn bay…, chuyển “Em mỉm môi cười, Anh mang nỗi nhớ.” thành: Môi em mỉm cười mang mang sầu đời tình ơi), Phạm Duy tạo nên một nhạc phẩm thật tình tứ cùng tên Ngày xưa Hoàng thị của Phạm Thiên Thư:

Em tan trường về, đường mưa nho nhỏ
Ôm nghiêng tập vở, tóc dài tà áo vờn bay…
Em đi dịu dàng, bờ vai em nhỏ
Chim non lề đường nằm im giấu mỏ
Anh theo Ngọ về, gót giầy lặng lẽ đường quê…

Em tan trường về, anh theo Ngọ về
Môi em mỉm cười mang mang sầu đời tình ơi

Những mối tình e ấp đầu đời đều rất đẹp, rất thơ mộng, muôn hương muôn sắc bộc bạch qua biết bao vần thơ chân tình, chẳng hạn như Đỗ Trung Quân trong bài Chút tình đầu:

Mối tình đầu của tôi có gì?
Chỉ một cơn mưa bay ngoài cửa lớp
Là áo người trắng cả giấc ngủ mê
Là bài thơ cứ còn hoài trong cặp
Giữa giờ chơi mang đến lại… mang về.

Mối tình đầu của tôi có gì?
Chỉ một cây đàn nhỏ
Rất vu vơ nhờ bài hát nói giùm
Ai cũng cũng hiểu – chỉ một người không hiểu
Nên có một gã khờ ngọng nghịu mãi… thành câm.

Hoàng Khai Nhan phổ nhạc cùng tên Chút tình đầu, một nhạc phẩm khác mang tên Phượng Hồng của Vũ Hoàng cũng rất được ưa chuộng.

Thường tuy chóng phôi pha, dầu vậy cũng có lắm mối tình đầu không trọn vẫn vương vấn suốt đời như Nữ sĩ Ý Nhi thố lộ trong Giọt nắng chiều:

Em ngồi đếm giọt nắng chiều 
Giọt nào nồng ấm mang nhiều niềm vui 
Giọt nào luyến nhớ ngậm ngùi
Cuộc tình không trọn suốt đời vấn vương.
Bước chân ngày nọ sân trường  
Anh đi với cả tơ vương trong lòng  
Yêu em, anh mãi ngại ngùng
Anh không dám tỏ nhớ nhung riêng mình.

Mời nghe trọn vẹn bài thơ trong nhạc phẩm Giọt nắng chiều của Trần Đại Bản.

Ba nhà thơ thuộc hàng tiền bối cũng đã từng trải qua tâm trạng bi thương này:

• Thanh Tâm Tuyền thể hiện qua thi phẩm Lệ đá xanh:

ôi biết những người khóc lẻ loi
không nguôi một phút
những người khóc lệ không rơi ngoài tim mình
em biết không
lệ là những viên đá xanh
tim rũ rượi…

•  Trần Dạ Từ qua bài Thơ cũ của nàng:

Người đi qua đời tôi
Hồn lưng mùa rét mướt
Đường bay đầy lá mùa
Vàng xưa đầy dấu chân
Lòng vắng như ngày tháng
Đen tối vùng lãng quên

• Nguyên Sa trong “Vết sâu”:

Khi em
Khi em mở cửa bước vào
Em bước vào
Hồng non trên má
Hồng đào, hồng đào trên môi
Những ngày âu yếm đã phai rồi
Đã phai rồi…

Ngày em đem tới một trời
Một trời oan khiên
Mang anh trở lại ưu phiền
Nỗi ưu phiền
Chỗ nhăn hạnh phúc chưa liền vết sâu
Hãy còn vết đau
Chưa liền vết sâu…

Phạm Đình Chương tạo thành hai tuyệt phẩm Nữa hồn thương đau (từ Lệ đá xanh) và Người đi qua đời tôi (từ Thơ cũ của nàng) và Phạm Duy giữ nguyên tựa «Vết sâu».

Tiếp theo là những thơ nhạc tiêu biểu các cuộc tình buồn, trắc trở, chia lìa như Chưa bao giờ buồn thế của Cung Trầm Tưởng:

Lên xe tiễn em đi
chưa bao giờ buồn thế
trời mùa đông Paris
suốt đời làm chia ly

Tiễn em về xứ mẹ
anh nói bằng tiếng hôn
không còn gì lâu hơn
một trăm ngày xa cách

Phạm Duy phổ nhạc với nhan đề Tiễn em.

Cuối cùng cho một tình yêu của Trịnh Cung:

Tình yêu xứ này
Một lần yêu thương
Một đời bão nổi
Giã từ giã từ.

Trịnh Công Sơn phổ nhạc cùng nhan đề Cuối cùng cho một tình yêu

Anh đi từ độ ấy của Nhật Nga (không tìm được trên mạng internet), Phạm Duy phổ nhạc.

Anh đi từ độ ấy,
Cây buồn không nở hoa,
Mình em bên song cửa,
Những ngày dài buồn vắng xa.

Anh đi từ độ ấy,
Trăng buồn không ló ra,
Mình em trong bếp lạnh,
Bỗng thấy hồn em thoát đi.

Đôi mắt người Sơn Tây của Quang Dũng, Phạm Đình Chương phổ nhạc:

Đôi mắt người Sơn Tây
U uẩn chiều lưu lạc
Buồn viễn xứ khôn khuây…

Bao giờ tôi gặp em lần nữa
Chắc đã thanh bình rộn tiếng ca
Đã hết sắc mùa chinh chiến cũ
Em có bao giờ em nhớ ta?

Những cuộc tình không trọn vẹn thường khắc sâu mối hận lòng, lắm chuyện tình kết thúc trong đau thương như lời nữ văn sĩ nổi tiếng Pearl Buck: “Tình yêu giống như một hạt sương mai, từ xa ngỡ là hạt kim cương, đến gần lại là giọt nước mắt.”, tâm trạng này thể hiện trong nhiều bài thơ, tiêu biểu nhứt chắc là chuyện tình TTKh với bài thơ Hai sắc hoa ti gôn với tiếng kêu thảng thốt “Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng, Trời ơi! người ấy có buồn không?”:

Một mùa thu trước, mỗi hoàng hôn,
Nhặt cánh hoa rơi chẳng thấy buồn,
Nhuộm ánh nắng tà qua mái tóc,
Tôi chờ người đến với yêu đương

Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng,
Trời ơi! người ấy có buồn không?
Có thầm nghĩ tới loài hoa… vỡ
Tựa trái tim, phai tựa máu hồng…?

Được Trần Thiện Thanh phổ nhạc, giữ nguyên nhan đề Hai sắc hoa tigon, theo ý thơ nhưng lời nhạc thay đổi theo dòng nhạc một cách tự nhiên, nghe thấm thía hơn, trái lại Anh Bằng thay tựa là Chuyện hoa tigon, lời giữ y nguyên tác nên nghe nhạc giống như nghe ngâm thơ.

Cũng thuộc loại chuyện tình dang dở, Phạm Duy phổ nhạc bài thơ Chuyện tình buồn của Nguyễn Tất Nhiên với nhan đề Thà như giọt mưa, nội dung lời nhạc phẩm có quá nhiều điểm khác biệt với nguyên tác (về ngang trường luật, Ta hỏng tú Tài, ta đợi ngày đi, Thà là giọt mưa, khô trên mặt Duyên), thoạt tưởng là do Phạm Duy thêm thắt vào, kỳ thật là kết hợp ý từ hai bài thơ Chuyện tình buồn và Duyên của tình ta con gái Bắc, Duyên là tên cô gái Bắc, học trường luật:

Nghe nói em vừa thi rớt Luật
Môi trâm anh tàn héo nụ xa vời

còn Nguyễn Tất Nhiên hỏng tú tài:

Ta – thằng ôm hận tú tài đôi
Không biết tìm ai mà kể lể

nhờ đó nhạc phẩm gây được xúc động mạnh trong giới sinh viên.

Hay Thú đau thương của Lưu Trọng Lư, Phạm Duy phổ nhạc,

Xin để gối nằm im chỗ cũ,
Hãy lịm người trong thú đau thương,
Giờ đây ta đốt nén hương
Trên tay ta buộc dải tang cho tình.

Cũng đau thương không kém với Thái Can qua bài thơ “Anh biết em đi chẳng trở về”:

Anh biết em đi chẳng trở về
Dặm ngàn liễu khuất với sương che
Em đừng quay lại nhìn anh nữa
Anh biết em đi chẳng trở về.

 Bên gốc thông xưa, mình lỡ ghi
Tình ta âu yếm lúc đam mê
Thôi đành xóa lời thề trăng nước
Bên gốc thông xưa, mình lỡ ghi.

Xin nghe điệu nhạc tha thiết của Anh Bằng cùng tựa “Anh Biết Em Đi Chẳng Trở Về”

Hay Chuyện tình buồn của Phạm Văn Bình, Phạm Duy phổ nhạc

Năm năm rồi không gặp,
Từ khi em lấy chồng,
Anh dặm trường mê mải,
Đời chia như nhánh sông.

Chuyện tình Cô lái đò của Nguyễn Bính thì ngược lại:

Cô hồi tưởng lại ba xuân trước,
Trên bến cùng ai đã nặng thề.

Nhưng rồi người khách tình, xuân ấy,
Đi biệt không về với… bến sông.
Đã mấy lần xuân trôi chảy mãi,
Mấy lần cô gái mỏi mòn trông.

Chẳng lẽ ôm lòng chờ đợi mãi,
Cô đành lỗi ước với tình quân.
Bỏ thuyền, bỏ bến, bỏ dòng trong,
Cô lái đò kia đi lấy chồng.

Bài thơ được Nguyễn Đình Phúc phổ thành ca khúc cùng tên Cô lái đò, tuy giữ y nguyên tác vẫn tạo một hòa hợp ca ngâm tuyệt hảo.

Xuân đã đem mong nhớ trở về
Lòng cô gái ở bến sông kia.
Cô hồi tưởng lại ba xuân trước,
Trên bến cùng ai đã nặng thề.

Nhưng rồi người khách tình, xuân ấy,
Đi biệt không về với… bến sông.
Đã mấy lần xuân trôi chảy mãi,
Mấy lần cô gái mỏi mòn trông.

Xuân này đến nữa đã ba xuân,
Đốm lửa tình duyên tắt nguội dần.
Chẳng lẽ ôm lòng chờ đợi mãi,
Cô đành lỗi ước với tình quân.

Bỏ thuyền, bỏ bến, bỏ dòng trong,
Cô lái đò kia đi lấy chồng.
Vắng bóng cô em từ dạo ấy,
Để buồn cho những khách sang sông…

Mãi mê tìm những bài thơ được phổ nhạc mà quên đi lời của nhiều nhạc phẩm cũng chính là những bài thơ như nhạc phẩm «Về đâu mái tóc người thương» (Yêu Làn Tóc Ấy) của Hoài Linh:

Hồn lỡ sa vào đôi mắt em
Chiều nao xõa tóc ngồi bên rèm
Thầm ước nhưng nào đâu dám nói
Khép tâm tư lại thôi
Đường hoa vẫn chưa mở lối

Đường phố muôn màu sao thiếu em
Về đâu làn tóc xõa bên rèm
Lầu vắng không người song khép kín
Nhớ em tôi gọi tên, chỉ nghe lá rơi bên thềm.

hay bản nhạc «Lời Đắng Cho Cuộc Tình» của Nhật Ngân:

Hãy nhìn một lần sau chót
Chén ly bôi, uống đi em
Sao em mắt lệ nhạt nhòa
Cuộc tình nào rồi cũng phôi pha
Một đường tàu biết mấy sân ga
Xin em xem anh như một ga nhỏ dọc đường.

Những lời chia tay “buồn ơi! xin chào mi” gợi nhớ đến mấy câu thơ của Thế Lữ:

Đã quyết không mong sum họp mãi.
Bận lòng chi nữa lúc chia phôi?
(Giây phút chạnh lòng)

Trái lại, với tâm trạng áo não của một người bị tình phụ, nữ sĩ Minh Đức Hoài Trinh lột tả trong bài thơ Kiếp nào có yêu nhau:

Anh đừng nhìn em nữa
Hoa xanh đã phai rồi
Còn nhìn em chi nữa
Xót lòng nhau mà thôi

Kiếp nào có yêu nhau
Nhớ tìm khi chưa nở
Hoa xanh tận nghìn sau
Tình xanh không lo sợ

Lệ nhoà trên gối trắng
Anh đâu, anh đâu rồi
Rượu yêu nồng cay đắng
Sao cạn mình em thôi

Phạm Duy phổ thành ca khúc cùng tên Kiếp nào có yêu nhau, có thể nói thơ nhạc hòa quyện một cách tuyệt diệu như chính Nhạc sĩ diễn đạt: Cái syncope sau câu “đừng nhìn em” làm cho mọi người thấy được sự nghẹn ngào của bài thơ và bài hát..”; tựa Đừng nhìn nhau nữa em ơi! cũng thấy xuất hiện trên internet.

Dường như định mệnh sẵn dành cho một người suốt đời lặn hụp trong tình trường, bài thơ Đừng bỏ em một mình – mười đoạn thơ là mười tiếng kêu vang thảm thiết của một kẻ chới với giữa những cảnh giới liêu trai u tịch:

Đừng bỏ em một mình
Khi trăng về lạnh lẽo
Khi chuông chùa u minh
Chậm rãi tiếng cầu kinh

Đừng bỏ em một mình
Khi mưa chiều rào rạt
Lũ chim buồn xơ xác
Tìm nhau gục vào mình

Đừng bỏ em một mình
Trời đất đang làm kinh
Rừng xa quằn quại gió
Thu buốt vết hồ tinh

Đừng bỏ em một mình
Đừng bắt em làm thinh
Cho em gào nức nở
Hoà đại dương mông mênh

Đừng bỏ em một mình
Biển đêm vời vợi quá
Bước chân đời nghiêng ngả
Vũ trụ vàng thênh thênh

Đừng bỏ em một mình
Môi vệ thần không linh
Tiếng thời gian rền rĩ
Đường nghĩa trang gập ghềnh

Đừng bỏ em một mình
Bắt em nghe tiếng búa
Tiếng búa nện vào đinh
Hoà trong tiếng u minh

Đừng bỏ em một mình
Bóng thuyền ma lênh đênh
Vòng hoa tang héo úa
Yêu quái vẫn vô tình

Đừng bỏ em một mình
Cho côn trùng rúc rỉa
Cỏ dại phủ mộ trinh
Cho bão tố bấp bênh

Đừng bỏ em một mình
Mấy ngàn năm sau nữa
Ai mái tóc còn xinh
Đừng bỏ em một mình

Bài thơ này đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành bài hát cùng tên Đừng bỏ em một mình thật tài tình.

Cũng xin vượt lề một chút về nhân vật kỳ đặc này. Nữ sĩ sanh năm 1930 tại Huế, thuộc một dòng dõi gia đình quan lại, từng tham gia hàng ngũ kháng chiến chống thực dân ở tuổi rất trẻ, nhưng cũng bỏ chiến khu rất sớm, rời đất nước từ năm 1953 đến khi mất năm 2017, tuy sống ở hải ngoại lâu năm nhưng Nữ sĩ lúc nào cũng nặng tình với quê hương, bài thơ Ai trở về xứ Việt nói lên tâm trạng ấy, Phan Văn Hưng phổ nhạc với lời y nguyên tác, cần xác nhận là bài thơ làm từ năm 1962 mà lại hoàn toàn trùng hợp với thực trạng đất nước sau ngày 30-4-1975:

Ai trở về xứ Việt
Nhắn giùm ta người ấy ở trong tù
Nghe đâu đây vang giọng hờn rên siết
Dài lắm không ?… Đằng đẵng mấy mùa thu…

Thông thường những chuyện tình buồn xảy ra khi keo rã hồ tan, tuy nhiên cũng lắm trường hợp thất tình đơn phương – không được người mình say đắm đáp ứng, nhà thơ trữ tình nổi tiếng của Pháp Guillaume Apollinaire (1880-1918) bày tỏ nỗi niềm trong bài thơ ngắn Chanson du Mal Aimé (Bạc tình lang ngâm khúc), còn có tên L’adieu (Lời vĩnh biệt):

J’ai cueilli ce brin de bruyère
L’automne est morte souviens-t’en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t’attends.

Theo đúng y nguyên tác: Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo, Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi! Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhìn nhau nữa trên cõi đời này. Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo, em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em!; Phạm Duy tạo nên tuyệt tác Mùa thu chết:

Một giống hoa thạch thảo

Nhân đây, xin nhắc lại chuyện tình thầm lặng bi thương của nhà thơ Pháp Félix Arvers (1806-1850) thổ lộ trong bài thơ L’amour caché cũng có tên Un secret hay Sonnet d’Arvers, Khái Hưng dịch là Tình tuyệt vọng:

Lòng ta chôn một khối tình,
Tình trong giây phút mà thành thiên thâu:
Tình tuyệt vọng, nỗi thảm sầu
Mà người gieo thảm như hầu không hay.

Hỡi ôi! người đó ta đây,
Sao ta thui thủi đêm ngày chiếc thân?
Dẫu ta đi trọn đường trần,
Chuyện riêng dễ dám một lần hé môi,

Người dù ngọc nói, hoa cười,
Nhìn ta như thể nhìn người không quen.
Đường đời lặng lẽ bước tiên,
Nào ngờ chân đạp lên trên khối tình,
Một niềm tiết liệt đoan trinh,
Xem thơ nào biết có mình ở trong.
Lạnh lùng lòng sẽ hỏi lòng,
Người đâu tả ở mấy dòng thơ đây?

Mon âme a son secret, ma vie a son mystère,
Un amour éternel en un moment conçu:
Le mal est sans espoir, aussi j’ai dû le taire,
Et celle qui l’a fait n’en a jamais rien su.

Hélas! j’aurai passé près d’elle inaperçu,
Toujours à ses côtés et pourtant solitaire;
Et j’aurai jusqu’au bout fait mon temps sur la terre,
N’osant rien demander et n’ayant rien reçu.

Pour elle, quoique Dieu l’ait faite douce et tendre,
Elle suit son chemin, distraite et sans entendre
Ce murmure d’amour élevé sur ses pas.

À l’austère devoir pieusement fidèle,
Elle dira, lisant ces vers tout remplis d’elle:
»Quelle est donc cette femme?» Et ne comprendra pas!

Dầu sao đấy cũng chỉ là những cuộc tình lãng mạn đầy thơ mộng, trở lại thực tế cuộc sống, thiển nghĩ bài thơ Ngày mai đi nhận xác chồng của Lê Thị Ý mới là tác phẩm lột tả nỗi khổ đau tột cùng của một kiếp người:

Ngày mai đi nhận xác chồng
Say đi để thấy mình không là mình
Say đi cho rõ người tình
Cuồng si độ ấy hiển linh bây giờ.

Cao nguyên hoang lạnh ơ hờ
Như môi thiếu phụ nhạt mờ dấu son
Tình ta không thể vuông tròn
Say đi mà tưởng như còn người yêu…

Mùi hương cứ tưởng hơi chồng
Nghĩa trang mà ngỡ như phòng riêng ai.

Phổ thành bản nhạc mang tên Tưởng như còn người yêu, Phạm Duy còn «tô vẽ» lại:

Mùi hương cứ tưởng hơi chồng
Ôm mồ cứ tưởng ôm vòng người yêu.

Thảm cảnh tương tự nhưng ngược lại: Nhưng không chết người trai khói lửa mà chết người gái nhỏ hậu phương. Hữu Loan làm bài thơ Màu tím hoa sim khóc người vợ trẻ:

Tôi về không gặp nàng
Má ngồi bên mộ con đầy bóng tối
Chiếc bình hoa ngày cưới
Thành bình hương tàn lạnh vây quanh…

Em ơi giây phút cuối
không được nghe nhau nói
không được trông nhau một lần

Biểu lộ tình cảm bình thường như thế nhưng lại là điều cấm kỵ dưới chế độ cộng sản, vi phạm điều này, Hữu Loan bị trù dập suốt đời như mang một bản án khổ sai chung thân.

Quanh bài thơ này, có nhiều nhạc sĩ phổ nhạc trong đó Phạm Duy với tên «Áo anh sứt chỉ đường tà» (tên một câu trong bài thơ dài), tầm nguyên thì câu thơ này gốc từ bài thuộc loại ca dao Hôm qua tát nước đầu đình, Anh Bằng theo tựa bài thơ Chuyện hoa sim, Dzũng Chinh với nhan đề Những đồi hoa sim, rút từ tựa chính Màu tím hoa sim.

Luôn nghĩ đến nhiều kiệt tác sót quên, nội dung sẽ được thường xuyên cập nhật trên trang nhà trong mục Cảo thơm, mong rằng nội dung bài này cũng miêu tả phần nào tình thơ trên phím nhạc.

hoa tâm tư
Nguồn: https://levantu39.wordpress.com ngày 8/8/2025
(Xin bấm Ctrl+click vào các tựa để nghe nhạc)