“Chết không phải là mất đi hơi thở, mà là khi người ta quên ta từng tồn tại.”
Jean Paul Sartre
Cả thế giới bàng hoàng khi nghe tin Bruce Willis, kẻ từng làm cả toà nhà Nakatomi rung chuyển trong “Die Hard”, nay không còn có thể gọi đúng tên người thân, và cũng chẳng còn biết mình là ai. Người hùng màn bạc, kẻ bước qua bom đạn và băng đảng, lại bất lực trước một kẻ thù vô hình: sa sút trí tuệ trán – thái dương (FTD). Không có cảnh rượt đuổi, không có tiếng súng nổ, chỉ còn là sự im lặng dài dằng dặc nuốt chửng trí nhớ, ngôn ngữ và cả nhân cách.
Mình cực thích Bruce trong phim “Giác quan thứ 6”. Bộ phim kể về một bác sĩ tâm thần bị chính bệnh nhân của mình bắn chết nhưng linh hồn ông không hề biến mất. Ông giao tiếp với một cậu bé có khả năng nhìn thấy “ma” và cả hai- một đã chết, một mắc chứng hoang tưởng tự kỷ- đã cùng nhau phá được vụ án giết người tưởng được che đậy khéo léo.
Thế giới dĩ nhiên thương xót Bruce Willis, nhưng có lẽ ít ai nhớ rằng ngoài kia, hàng chục triệu người cũng đang âm thầm biến mất theo cách tương tự. Alzheimer và FTD – hai cái tên nghe lạnh lẽo như bệnh viện – thực chất đang là đại dịch không tiếng súng. WHO ước tính có 55 triệu người mắc các loại sa sút trí tuệ, và đến năm 2050, con số ấy sẽ gấp ba lần. Nghĩa là, nhân loại sẽ có thêm một “siêu cường quốc Alzheimer” đông dân chẳng kém Trung Quốc hay Ấn Độ.
Người ta thường sợ robot cướp việc, trí tuệ nhân tạo thống trị, nhưng kẻ thù thật sự là trí tuệ tự nhiên đang dần rã mục. Một xã hội mà hàng trăm triệu người mất khả năng tự chăm sóc, con cháu thì phải nghỉ việc để chăm bố mẹ, ngân sách y tế thì đội lên. Cái giá đó không ngân hàng trung ương nào in nổi thêm tiền để trả.
Điều cay đắng là Alzheimer cướp đi ký ức – bạn không còn nhận ra chính mình; còn FTD cướp đi nhân cách – bạn biến thành một con người khác, lạnh lùng, bất cần, đôi khi hung hãn. Trong cả hai trường hợp, người thân sẽ có cảm giác như sống cùng một cái bóng, còn chính bệnh nhân thì trôi dạt giữa mảnh vụn thực tại.
Vậy nhân loại đối phó ra sao? Hiện chưa có thuốc chữa dứt điểm. Khoa học mới chỉ níu kéo được phần nào sự suy giảm, giống như cắm cái phao vào dòng sông đang chảy xiết. Người ta khuyên ăn uống lành mạnh thông minh kiểu Địa Trung Hải, tập thể dục, học ngoại ngữ, nghe nhạc Mozart để não đỡ mục ruỗng. Nhưng xin thưa, kể cả khi bạn ăn nhiều dầu ôliu đến mức da dẻ bóng loáng, Alzheimer vẫn có thể gõ cửa.
Thế giới đang già đi. Nhật Bản, Đức, Ý, Hàn Quốc… đều đã biến thành “nghĩa trang ký ức” khi tỷ lệ người cao tuổi quá cao. Và giờ, với Bruce Willis, phương Tây chợt nhận ra: bệnh này không chỉ gõ cửa những ông bà vô danh, mà còn có thể hạ gục cả một huyền thoại màn bạc.
Có thể, thảm kịch của Bruce Willis sẽ đánh thức công luận về sự cấp bách của việc đầu tư vào nghiên cứu não bộ. Nhưng tôi hoài nghi. Nhân loại thường chỉ lo chữa cháy sau khi nhà đã nát. Bao nhiêu ngân sách đổ cho tên lửa, cho vũ khí, cho việc “bắn hạ nhau trên mạng xã hội”, trong khi một phần nhỏ thôi có thể cứu vớt hàng triệu cuộc đời đang rơi vào vực quên lãng.
Hãy thử tưởng tượng: một thế kỷ sau, loài người có thể định cư sao Hoả, nhưng lại chẳng nhớ nổi đường về nhà. Đó là bi kịch đẹp đẽ nhất của văn minh – chúng ta thông minh đến mức phát minh ra AI, nhưng bất lực nhìn trí tuệ tự nhiên của mình tàn rữa.
Bruce Willis bây giờ không thể nhớ mình là ai, nhưng chúng ta nhớ. Và đó là trách nhiệm: nhớ để mà thương, nhớ để mà hành động, nhớ để mà không biến nhân loại thành một đám đông chỉ còn cơ bắp công nghệ, nhưng trái tim thì đã lãng quên chính mình.
“Chúng ta sống bằng những gì ta nhớ, và chết khi trí nhớ rời bỏ ta.”
Milan Kundera
Nhưng làm sao giữ cho trí nhớ khỏi rơi rụng như lá mùa thu? Bố mình năm nay gần trăm tuổi, vẫn cực minh mẫn, con cháu chưa chắc đã bằng. Chị mình bảo: do cụ uống trà xanh ròng rã gần một thế kỷ. Mình thì cho rằng: đến tần này tuổi cụ vẫn giữ thói quen đọc sách báo, viết hồi ký trên máy tính. Và quan trọng hơn – có cụ bà để cằn nhằn, quan tâm.
Bảy bài tập hằng ngày cho não khỏi han gỉ
1. Viết lách
Dù chỉ là vài dòng nhật ký hay status chửi thề chính trị, cũng buộc não vận động. Chữ nghĩa là thuốc bổ, miễn là đừng viết toàn lỗi chính tả.
2. Đọc sách
Sách dày, sách mỏng, thậm chí tờ hướng dẫn sử dụng máy giặt. Đọc để não không bị nhốt trong mấy câu comment ngắn ngủi.
3. Cãi lộn có chọn lọc
Facebook, quán cà phê, hay bàn nhậu. Cãi để não nóng máy, nhưng nhớ cãi với kẻ ngang tầm. Cãi với đồ ngu thì não chỉ tốn calo vô ích. Đừng cãi với bò, với phò. Cãi với bọn này khéo mắc bệnh trì độn trước khi teo não.
4. Tra cứu linh tinh
Hôm nay tìm hiểu vì sao con mèo hay nằm trên laptop, mai lại đọc về lịch sử nón cối. Kiến thức vụn vặt chính là vitamin cho trí nhớ.
5. Học cái mới
Một ngôn ngữ, một nhạc cụ, hoặc ít nhất là món ăn chưa từng nấu. Cái mới ép não mọc đường mòn thần kinh mới, khỏi trơn trượt vào quên lãng.
6. Vận động thân thể
Chạy bộ, đạp xe, hay đơn giản đi bộ ra chợ. Não cũng cần máu, chứ không chỉ cần triết lý.
7. Ngủ tử tế
Ngủ là lúc não dọn rác, xếp ký ức gọn gàng. Thức khuya tám chuyện mãi, sáng ra não sẽ ném hết ký ức vào sọt rác.
Kết luận: não như cái xe máy – không nổ máy thì han gỉ, nổ quá nhiều thì cháy piston. Cái khéo là chạy vừa tầm, và nhớ thay dầu bằng chữ nghĩa, vận động, và cả… vài trận cãi lộn đúng đối tượng.
Kiều Thị An Giang
Be the first to comment