Henry Kissinger, học giả, chính khách và nhà ngoại giao nổi tiếng, người từng nắm quyền lực vô song đối với chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ suốt thời Richard M. Nixon và Gerald Ford, vừa qua đời, ở tuổi 100, vào ngày 29 Tháng Mười Một tại nhà riêng ở Connecticut.
Một tượng đài nhiều vết bẩn
Là một người Do Thái nhập cư chạy trốn khỏi Đức Quốc xã, Kissinger hầu như không nói được tiếng Anh khi đến Mỹ năm 1938. Nhưng ông đã sử dụng trí tuệ nhạy bén, khả năng thông thạo lịch sử và kỹ năng viết lách để thăng tiến cực nhanh sau khi tốt nghiệp Đại học Harvard. Là người duy nhất từng là cố vấn an ninh quốc gia kiêm ngoại trưởng, Henry Kissinger đã kiểm soát chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ theo cách hiếm ai có thể sánh nếu không phải là tổng thống.
Henry Kissinger và nhà ngoại giao cộng sản Việt Nam Lê Đức Thọ đã chia sẻ giải Nobel Hòa bình, với sự can dự các cuộc đàm phán mật dẫn đến Hiệp định Paris năm 1973 và chấm dứt sự tham gia của quân đội Hoa Kỳ vào cuộc chiến Việt Nam. Bên lề những ghi chú về loạt chuyến đi bí mật tới Trung Quốc năm 1971 để giải quyết số phận Việt Nam, Kissinger viết nguệch ngoạc: “Chúng tôi muốn có một khoảng thời gian hợp lý,” cho thấy ông chỉ đơn giản tìm cách câu giờ để Mỹ có thể bán đứng VNCH một cách khéo léo hơn và rút chân khỏi Việt Nam sao cho đỡ mất mặt hơn.
Henry Kissinger đã cố vấn cho 12 tổng thống, từ John F. Kennedy đến Joe Biden. Có lúc, Henry Kissinger chỉ đứng thứ hai sau Tổng thống Richard Nixon. Ông vào Tòa Bạch Ốc thời Nixon vào Tháng Giêng 1969 với tư cách cố vấn an ninh quốc gia và sau khi được bổ nhiệm làm ngoại trưởng năm 1973. Henry Kissinger giữ cả hai chức danh, một điều rất hiếm. Khi Nixon từ chức, ông tiếp tục nắm quyền thời Tổng thống Gerald Ford.
Tổng thống Richard Nixon và cố vấn an ninh quốc gia Henry Kissinger (Ảnh: White House via CNP/Getty Images)
Realpolitiks
Trong nhiều thập niên, Henry Kissinger luôn là tiếng nói quan trọng nhất nước Mỹ trong việc định hình quan hệ Washington-Bắc Kinh. Ông là người Mỹ duy nhất làm việc với tất cả nhà lãnh đạo Trung Quốc, từ Mao Trạch Đông đến Tập Cận Bình. Mới đây, Tháng Năm 2023, ở tuổi 100, Henry Kissinger đã gặp Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo Trung Quốc khác ở Bắc Kinh, nơi ông được đối xử như một thượng khách ngay cả khi quan hệ với Washington đang trở nên thù địch.
Với tư cách là người điều phối việc mở cửa lịch sử với Trung Quốc và là nhà lý thuyết về chính sách hòa hoãn với Liên Xô, Kissinger đã mang lại những ảnh hưởng có tính định hướng và định hình lại các diễn biến thế giới. Tuy nhiên, nhiều thập niên qua, “tượng đài khổng lồ” trong lịch sử ngoại giao Hoa Kỳ Henry Kissinger cũng là mục tiêu của vô số chỉ trích không ngừng. Ít nhất một nửa thế giới căm ghét ông. Những gì ông coi là chính trị thực dụng thì nhiều nhà phân tích coi là những hành động vô nguyên tắc, không tôn trọng nhân quyền hay thậm chí mạng sống con người. Hai trong số nhà phê bình gay gắt nhất, Christopher Hitchens và William Shawcross, gọi Kissinger là tội phạm chiến tranh.
Henry Kissinger và Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, Sài Gòn, ngày 17 Tháng Tám 1972 (Getty Images)
Điều đáng nói nhất là Henry Kissinger chưa bao giờ ngưng bảo vệ bản thân và vị trí của mình trong lịch sử. Henry Kissinger bị quy kết bán đứng các giá trị quốc gia của chính nước Mỹ khi tìm kiếm sự hòa hợp với Moscow và đặc biệt với Trung Quốc. Thông qua công ty Kissinger Associates, Henry Kissinger đã tư vấn cho nhiều tập đoàn và các giám đốc điều hành. Khi tìm cách thuyết phục giới lãnh đạo Trung Quốc xây dựng một công viên trị giá $5.5 tỷ ở Thượng Hải, Disney đã gọi ngay cho Kissinger.
Henry Kissinger và Lê Đức Thọ, Paris, Tháng Giêng 1973 (Ảnh: Reg Lancaster/Express/Hulton Archive/Getty Images)
Thất bại lớn nhất trong sự nghiệp chính trị của Kissinger là ông không bao giờ quan tâm tiến trình đấu tranh dân chủ của các quốc gia nhỏ. Cá nhân ông là một kẻ từng bị đuổi khỏi đất nước mình nhưng ông không hề lo lắng trước tình trạng vi phạm nhân quyền của các chính phủ ở Châu Phi, Mỹ Latin, Đông Nam Á và nhiều nơi khác. Những đoạn băng từ Phòng Bầu dục của Nixon cho thấy Kissinger quan tâm nhiều đến việc giữ đồng minh trong guồng máy quan hệ đối ngoại của Mỹ hơn cách họ đối xử với người dân của họ.
Kissinger với Nga và Trung Quốc
Được đánh giá như bậc trưởng thượng làng ngoại giao thế giới, Henry Kissinger vẫn được mời viết bài, được “thỉnh” đến các buổi tọa đàm tại nhiều đại học hàng đầu nước Mỹ, được mời dự các hội thảo nghiên cứu chiến lược quốc tế…
“Nhiều viên chức chính phủ (Mỹ), thành viên Quốc hội và giới truyền thông đang tấn công các chính sách Trung Quốc, từ tỉ giá đến phát triển quân sự… Với nhiều người, sự lớn mạnh Trung Quốc đã trở thành thách thức quan trọng nhất đối với an ninh quốc gia Hoa Kỳ… Tư tưởng bành trướng đế quốc bằng quân sự không phải là phong cách Trung Quốc… Chính sách Mỹ tại châu Á không thể để bị thôi miên bởi xu hướng phát triển quân sự Trung Quốc. Trung Quốc, với lợi ích riêng, đang tìm kiếm hợp tác với Mỹ vì nhiều lý do… Lợi ích Mỹ trong quan hệ hợp tác với Trung Quốc phải đặt trên tinh thần theo đuổi một hệ thống quốc tế ổn định…”.
Nhận xét trên không phải của một giáo sư Trung Quốc đăng trên tờ Hoàn Cầu hoặc Nhân Dân nhật báo mà của Henry Kissinger trên Washington Post ngày 12 Tháng Sáu 2005. Quan điểm Kissinger trong bài viết 1,898 từ này, đến nay, vẫn không thay đổi. Tại sao Kissinger luôn kêu gọi nước Mỹ áp dụng chính sách hòa hoãn, thay vì kiềm tỏa, đối với Trung Quốc? Cùng lúc, Kissinger cũng phản đối việc Washington chơi rắn với Nga.
Henry Kissinger và Chu Ân Lai, Bắc Kinh, ngày 9 Tháng Bảy 1971 (Ảnh: White House via CNP/Getty Images)
Lợi ích cá nhân là một trong những lý do. Trong quyển The China Threat, tác giả Bill Gertz chỉ ra rằng Kissinger dùng “sự tiếp cận đặc biệt mở rộng của mình với giới lãnh đạo Trung Quốc để giúp hoạt động tư vấn doanh nghiệp của ông phát triển”. Fareed Zakaria (CNN) có lần thuật, hãng tư vấn “Kissinger Associates, Inc.” của Kissinger làm ăn rất mạnh ở Nga. Có lẽ không phải tự nhiên mà Kissinger viết lời mở đầu cho quyển “Chính sách đối ngoại thời kỳ mới” của viên chức Nga Igor S. Ivanov, trong đó, Kissinger nói: Nga và Mỹ “có một cơ hội hiếm để cùng nhau xây dựng một hệ thống quốc tế mới”.
Như được thuật từ Cliff Kincaid trên trang Accuracy in Media, Kissinger và cựu Thủ tướng Yevgeny Primakov từng chủ trì nhóm nghiên cứu quan hệ Mỹ-Nga năm 2007 – một năm trước khi Nga xâm lược Georgia. Trong cuộc phỏng vấn Zakaria ngày 14 Tháng Chín 2014, Kissinger vẫn đứng về phía Vladimir Putin, khi nói: “Người ta phải hiểu cho nước Nga. Ukraine không bao giờ có thể là một quốc gia khác. Ukraine là một phần liên đới với di sản Nga”.
Việc Kissinger dùng chính sách đối ngoại như một thứ hàng hóa không phải mới. Cuối thập niên 1980, New York Times thực hiện một phóng sự cho thấy “Kissinger Associates Inc.” đã tổ chức “thảo luận vấn đề quan hệ Đông-Tây với giới chức hàng đầu Mỹ và Liên Xô nhằm có thể tư vấn tính phí cho một số tập đoàn lớn nhất thế giới…
Qua mối quan hệ gần gũi của họ với các chính phủ nước ngoài và kiến thức rộng về các vấn đề đối ngoại, họ (“Kissinger Associates Inc.”) đã kiếm bộn tiền bằng cách đưa ra những góc nhìn địa chính trị, lời khuyên và cách tiếp cận cho khoảng 30 công ty toàn cầu hàng đầu. Trong số những công ty sẵn sàng trả $200,000 hoặc hơn để trở thành khách hàng “Kissinger Associates Inc.”, có ITT, American Express, Anheuser-Busch, Coca-Cola, H. J. Heinz, Fiat, Volvo, L. M. Ericsson, Daewoo và Midland Bank. (Nguồn: Kissinger and Friends And Revolving Doors, New York Times, 30 Tháng Tư 1989).
Henry Kissinger và Tập Cận Bình, Bắc Kinh ngày 8 Tháng Mười Một 2018 (Ảnh: Thomas Peter – Pool/Getty Images)
Bài báo trên tiết lộ: một viên chức công ty Heinz cho biết, đích thân Kissinger đã giúp họ bằng cách cung cấp “thông tin nền” và chịu trách nhiệm giới thiệu khi công ty dự tính lập nhà máy thực phẩm tại Trung Quốc. “Kissinger Associates Inc.” qui tụ toàn thành phần máu mặt: William French Smith (cựu Bộ trưởng tư pháp) hoặc Zbigniew Brzezinski (cựu cố vấn an ninh quốc gia).
Với Vladimir Putin, Moscow, ngày 29 Tháng Tư 2015 (Ảnh: Sasha Mordovets/Getty Images)
Đến nay, “Kissinger Associates Inc.” vẫn tồn tại. Và Kissinger vẫn kiếm tiền bằng nghề “đi buôn chính sách”. Theo Sydney Morning Herald (SMH; 29 Tháng Ba 2015), Kissinger đã bỏ túi gần $5 triệu để giúp tập đoàn khoáng sản Rio Tinto (Úc) phủi tay vụ Hồ Sĩ Thái (Stern Hu), đại diện Rio tại Thượng Hải, bị Trung Quốc bắt tội hối lộ năm 2009 – sự việc ảnh hưởng mạnh đến việc làm ăn của Rio Tinto tại Trung Quốc. Kissinger đã bàn vụ này với Phó thủ tướng (lúc đó) Vương Kỳ Sơn.
__________
Heinz Alfred Kissinger sinh ngày 27 Tháng Năm 1923 tại thị trấn Fürth, Bavaria, Đức. Mùa thu 1938, gia đình Kissinger rời khỏi Đức. Với ít đồ nội thất và một chiếc rương, họ đến New York trên con tàu viễn dương Ile de France của Pháp.
Gia đình Kissinger định cư ở Upper Manhattan, khi đó là thiên đường cho những người tị nạn Đức gốc Do Thái. Năm 1943, Henry Kissinger vào quân đội, được đưa đến Trại Claiborne ở Louisiana, rồi được điều động sang Đức làm thông dịch viên.
Ảnh: Getty Images
Henry Kissinger trở lại Hoa Kỳ vào năm 1947 với ý định tiếp tục học đại học nhưng bị một số trường đại học ưu tú từ chối. Harvard là ngoại lệ. Với sự hướng dẫn của giáo sư William Yandell Elliott, Henry Kissinger gây chú ý khi tung ra luận án “The Meaning of History”, tập trung mổ xẻ Immanuel Kant, Oswald Spengler và Arnold Toynbee. Với độ dày 383 trang, luận án sau đó trở thành “quy tắc Kissinger” (ấn định độ dài tối đa một luận án tốt nghiệp). Kissinger tốt nghiệp xuất sắc năm 1950. Vài ngày sau, Chiến tranh Triều Tiên nổ ra, với việc Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập và Liên Xô ủng hộ cộng sản Triều Tiên. Henry Kissinger nhận lời làm một số công việc tư vấn cho chính phủ tại Nhật Bản và Hàn Quốc.
Trở lại Harvard để theo đuổi bằng tiến sĩ, Henry Kissinger và giáo sư William Yandell Elliott bắt đầu tổ chức Hội thảo Quốc tế Harvard (Harvard International Seminar), một dự án thu hút các nhân vật chính trị trẻ lẫn công chức và nhà báo… Hội thảo đã đặt Kissinger vào trung tâm của một mạng đào tạo một số nhà lãnh đạo lừng lẫy sau này, trong đó có Valéry Giscard d’Estaing, người sau này trở thành tổng thống Pháp; Yasuhiro Nakasone, thủ tướng tương lai của Nhật; Bulent Ecevit, sau này là thủ tướng lâu năm của Thổ Nhĩ Kỳ; và Mahathir Mohamad, thủ tướng tương lai của Malaysia… Năm 1954, Henry Kissinger nhận bằng tiến sĩ và danh tiếng ông bắt đầu vượt ra ngoài phạm vi giới học thuật.
Thập niên 1960, với không khí đặc quánh của Chiến tranh Lạnh và cục diện chiến tranh Việt Nam nóng hổi, Henry Kissinger được Nixon bổ nhiệm làm cố vấn an ninh quốc gia. Ông đã thoát khỏi vụ bê bối Watergate mà hầu như không bị tổn hại gì, tiếp tục giữ chức ngoại trưởng cho đến khi kết thúc chính quyền Ford vào năm 1977, khi ông được trao Huân chương Tự do của Tổng thống, giải thưởng dân sự cao quý nhất của Hoa Kỳ… Dù không còn là ngoại trưởng nhưng ông vẫn tiếp tục cố vấn cho nhiều chính quyền tiếp theo.
Henry Kissinger (Ảnh: Adam Berry/Getty Images)
Reagan bổ nhiệm ông làm chủ tịch Ủy ban lưỡng đảng quốc gia về Trung Mỹ mà ông lãnh đạo từ năm 1983 đến năm 1985. Ông cũng từng là thành viên Ban cố vấn tình báo nước ngoài của Tổng thống từ năm 1984 đến năm 1990. Tháng Mười Một 2002, Tổng thống George W. Bush bổ nhiệm Kissinger làm Chủ tịch Ủy ban 11/9, nhưng ông từ chức vài tuần sau do có nghi vấn về xung đột lợi ích tiềm ẩn. Kissinger đóng vai trò là người có “ảnh hưởng mạnh mẽ, phần lớn là vô hình” đối với cách tiếp cận của chính quyền Bush đối với cuộc chiến Iraq, theo quyển State of Denial của nhà báo Bob Woodward.
Nhiều nhà phê bình luôn phản đối việc Kissinger tiếp tục tham gia vào chính sách đối ngoại, cho rằng hành động của ông chẳng mang lại lợi lộc gì mà còn tạo ra những vấn đề lâu dài mà Hoa Kỳ tiếp tục vật lộn cho đến nay. Tuy nhiên, Kissinger vẫn hoạt động tích cực. Ông liên tục gặp lãnh đạo Nga và Trung Quốc, trong đó có ít nhất 17 cuộc gặp với Vladimir Putin.
Mỹ Anh
Theo SGN ngày 29 tháng 11, 2023
Be the first to comment